گروه سیاسی مشرق - اکنون که در دوران پسابرجام قرار داریم مردم با توجه به وعدههای گذشته مسئولان دولتی به دنبال چشیدن طعم مواهب آن بویژه در حوزه اقتصادی است اما مسئولان دولتی حال سخنان دیگری را به زبان میرانند که نشان دهنده نوعی عقبگرد سیاسی در قبال وعدههایی است که پیش از این انتظارات جامعه را از برجام بالا برده است. این درحالی است که پس از شکلگیری برجام بخشی از طرفداران دولت با تشویق مسئولان به خیابان ریخته و شادمانی کردند و برخی از روزنامهها نیز وزیرامورخارجه را در هیبت اسطورهها و مردان بزرگ تاریخ در صفحه خود به نمایش گذاشتند.
این بزرگنماییها هم اکنون هم ادامه دارد و جناح اصلاحطلب نیز با بزرگنمایی موضوع برجام آنرا الگوی سیاسی مناسبی قلمداد کرده و طرح برجام دو که در حوزه داخلی است را پیشنهاد میکند. بر همین اساس این سئوال مطرح میشود که چگونه هنوز از دستاوردهای برجام مردم متنفع نشدند باید آنرا الگو گرفت و برجام دیگری را بر پایه آن طراحی کرد؟
به هر جهت آنچه امروز مشخص است تغییر محسوس مواضع مسئولان در خصوص نتایج برجام است که در جدول زیر میتوان آنرا مشاهده کرد.
ردیف |
شخص مسئول |
سخنان قبل از برجام |
سخنان بعد از برجام |
توضیحات |
1 |
حسن روحانی (رئیس جمهور) |
ما وقتی میگوییم باید تحریمهای ظالمانه رفع شود بعضیها چشمانشان زیاد نچرخد. تحریمهای ظالمانه باید از بین برود تا سرمایه بیاید و مشکل محیط زیست، اشتغال، صنعت و آب خوردن مردم حل شود.[1] من در گذشته و در همین مکان گفتم که اقتصاد به سیاست خارجه یارانه میدهد اما این دولت میخواهد سیاست خارجیاش به اقتصاد یارانه دهد که امروز آن روزی است که وعده ما عملی شده است؛ شرایط را آماده کردهایم و بانکهای ما امروز میتواند فعال شوند.[2] |
میگویند با برجام دولت برای ملت رفاه بیاورد، مگر ما برجام را آوردهایم؟ ما خادم مردم هستیم، برجام را خدا آورد. پیروزی ملت اراده حق بوده و همان خدا هم برای ملت سربلندی بیشتر و رفاه بیشتر خواهد آورد.[3] |
رئیسجمهور در حالی برجام را کار خدا دانسته که در مراسمی از افتخارآفرینان برجام تقدیر کرد و بر همین اساس دریافتکنندگان نشان درجه یک دولتی100 سکه بهار آزادی و دریافتکنندگان نشان درجه 2 و 3 دولتی به ترتیب 75 و 50سکه بهار آزادی دریافت خواهند کرد.[4] |
2 |
حمید بعیدینژاد (مدیرکل سیاسی و بینالمللی وزارت خارجه) |
(درباره توافق ژنو که قبل از برجام انجام شد) در هر صورت حتی با برداشته شدن ممنوعیت ها در زمینه طلا و فلزات گرانبها براساس اطلاعاتی که به دست ما رسیده است، عواید قابل توجهی از تعلیق تحریمها در این بخش نصیب کشور میشود. چرا که با اعمال تحریم علیه این بخش، در لحظات پایانی برخی از محموله های طلا که قرار بود به کشور وارد شود، ارسال نشدند. با اجرای توافق ژنو این محموله ها و یا عواید آنها می تواند به کشور برگردند.[5] |
قرار نیست توافق هستهای به شکل معجزهگونهای توسعه صنعتی و اقتصادی ایجاد کند بلکه برجام در رفع موانع رشد اقتصادی موثر است. اگر رشد اقتصادی و فرهنگی متکی به حضور مردم نباشد به رشد بادکنکی شبیه است که شاید در مقاطعی توسعه پیدا کند اما به راحتی به دلیل مبنای تهی خود فرو میریزد. [6] |
این عضو ارشد همچنین بیان داشت که «به خاطر تحریمها پای میز مذاکره نیامدهایم چرا که اگر به این دلیل پشت میز مذاکره مینشستیم نتیجه جور دیگری میشد. خیلی طول کشید تا این تصور را از ذهن آنها دور کنیم که ما به خاطر فشار تحریمها نیامدهایم بلکه به خاطر عزت و تضمین منافع ملت ایران و گرفتن حقوق هستهایمان مذاکره میکنیم».[7] |
3
|
حمید بعیدینژاد (مدیرکل سیاسی و بینالمللی وزارت خارجه) |
بعیدی نژاد در مطلبی با عنوان « 34دستاورد برنامه اقدام مشترک ژنو (برجام)» 12 مورد از جمله خرید هواپیما، صدور آزادانه نفت، آزاد شدن محصولات پتروشیمی و ... را به عنوان مواهب برجام مطرح میکند که به تثبیت اقتصادی میانجامد.[8] |
وی در پاسخ به این سوال که آیا پس از اجرای برجام مشکلات اقتصادی و بیکاری جوانان برطرف میشود یا خیر، گفت: قرار نیست برجام در ایران توسعه صنعتی و اقتصادی ایجاد کند.[9] |
حمید بعیدینژاد شامگاه دوشنبه یعنی ساعاتی پس از آنکه به خاطر حضور در ماجرای برجام، نشان لیاقت از حسن روحانی دریافت کرد. |
4 |
سید عباس عراقچی (عضو ارشد تیم مذاکرهکنندههستهای) |
میخواهم به خودمان این توافق را تبریک بگویم و آن را باید جشن گرفت و تمام قد از این توافق دفاع میکنم.یک دستاورد دیگر فرو ریختن مبنای روانی تحریمهاست و هر کس که از لیست تحریمها خارج شود، سوئیفت هم علیه آن اجرا نخواهد شد و800 نهاد و فرد در ایران از تحریمهای سوئیفت خلاص خواهند شد.[10] |
عراقچی با تاکید بر اینکه صرف برداشته شدن تحریمها باعث حرکت در مسیر اقتصاد پویا و پیشرفت نمی شود، گفت: موانع تحریمی با به نتیجه رسیدن برجام برداشته خواهد شد اما رسیدن به وضعیت مطلوب نیازمند تلاش در راستای اقتصاد مقاومتی است.[11] نباید از برجام توقع شکوفایی اقتصاد داشته باشیم که با امضای آن، همه درهای اقتصادی به روی ایران باز میشود... فرصتهای برجام یکباره خود را نشان نمیدهد، بلکه به مرور زمان و با برقراری روابط اقتصادی، زمینه حضور شرکتها و بانکهای بزرگ را فراهم میسازد».[12] |
عراقچی نیز یکی از افرادی است که از رئیس جمهور به سبب موفقیت در مذاکرات هستهای نشان لیاقت گرفت. |
5 |
نوبخت (سخنگوی دولت) |
فاصله بین برجام و رفع تحریم ها زمان ویژه ای است که در آن سیاست های تسریع رونق اقتصادی را اجرا می کنیم و علاوه بر رشد اقتصادی دولت مهار تورم را محقق میکنیم.[13] |
اینکه گفته شود، اکنون پرونده PMDبسته و برجام اجرایی شد، پس چرا نتایج آن را مشاهده نمیکنیم؛ باید بگوییم اجرایی شدن برجام ماهها یا سالها طول میکشد. نباید توقع مردم را بعد از برجام بالا برد یکی از این نکات انتظارات انباشته مردم در سالهای گذشته است که این انتظارات به سرعت بالا رفته و مردم انتظار دارند بعد از لغو تحریم، گامهای بلندی برای رفع مشکل اقتصادی مردم برداشته شود.باید کوشش کنیم انتظارات در حد امکانات افزایش بیابد.[14] |
|
این نوع روایت ساندی تایمز را عبدالله شهبازی پژوهشگر تاریخ نیز در گفتگو با «نسیم آنلاین» تائید میکند و میگوید: "هندوجاها امروز بهعنوان یکی از چند خانواده ثروتمند و میلیاردر اول انگلیس محسوب میشوند. این خانواده در ده سال گذشته بهعنوان ثروتمندترین خانواده انگلیس شناختهشده و حتی در برخی رسانهها که البته به نظر میرسد بیشتر جنبه تبلیغاتی داشته باشد این عبارت یادشده که ثروت این خانواده و کمپانیهای آنها حتی از ملکه انگلیس نیز بیشتر است."
شهبازی اینگونه از شرایط کنونی این خانواده یاد میکند که آنها هم در هندوستان در سطوح بالای حکومتی یعنی نخستوزیری و کابینه هندوستان متنفذ هستند و هم با لابی گستردهای که در بریتانیا به راه انداختهاند بر عزل و نصب مدیران و حتی وزرا تأثیرگذاری میکنند."
این خانواده هندی تبار فعالیت اقتصادی خود را از سال 1914 یعنی بیش از صدسال پیش در منطقه سند هندوستان آغاز میکنند و سپس تجارت خود را با کشورهای خارجی در پیش میگیرند. آنها در سال 1919 مراودات تجاری خود را با ایران آغاز میکنند و در قبال محصولاتی چون فرش و میوه خشک، به ایران چای، ادویه و منسوجات صادر میکنند.
عبدالله شهبازی اما ورود رسمی و جدی این خانواده به ایران را نه در سال 1919 و با مراودات تجاری بلکه در بلکه قریب به 4 دهه بعد و با پخش فیلم سینمایی سنگام در سینماهای ایران میداند. "سنگام، فیلم بسیار معروفی که مردم در ایران برای دیدن آن صف میکشیدند"
این خانواده از همان زمان اقدام به سرمایهگذاری جدی در صنعت سینمای ایران میکند و با دوبله و اکران فیلمهای هندی یا خرید سینما در بازار سینمای ایران درآمد سرشاری کسب میکند.
اما فعالیت آنها در ایران به دلیل روابط ویژهای که با برخی مسئولان و سیاستمداران عصر پهلوی ازجمله "شاپور ریپورتر" از عوامل و عناصر دولت بریتانیا در ایران و خداداد فرمانفرماییان رئیس سابق بانک مرکزی داشتند، از سینماداری فراتر رفت و بهصورت جدی در عرصه واردات و صادرات نیز ورود کردند و حتی توانستند شهروندی ایران را کسب کنند.
با رونق اقتصادی حاصل از فروش نفت خام در دهه چهل و پنجاه شمسی که باعث واردات بسیار گسترده به ایران شد خانواده هندوجا نقش مهمی را ایفا کردند و به دلیل همان روابطی که با درباره پهلوی داشتند در بسیاری از معاملات و صنایع پرسود ازجمله صنعت برق حاضر شدند.
این خانواده در این سالها توانست ایران را به یکی از اصلیترین مراکز فعالیت خود در ایران تبدیل کند و تا جایی پیش برود که حتی با سقوط نظام شاهنشاهی و حدوث انقلاب اسلامی، به هیچ عنوان حاضر نباشد از ایران دل کنده و فعالیت خود در ایران را متوقف کند و تنها اتفاقی که در این زمان رخ میدهد این است که این خانواده بخشی از دفاتر خود را از تهران به لندن منتقل میکنند و از دور فعالیتهای خود را از سر میگیرند.
در این رابطه عبدالله شهبازی همنظر جالبی دارد. او در گفتگوی خود با «نسیم آنلاین» میگوید که خانواده هندوجا توانست شبکه دلالی گسترده خود را از دوران پهلوی به دوران بعد از پهلوی و دولتهای مختلف ایران منتقل کند و حتی واسطهای برای بازگشت شرکتهای بزرگ نفتی یعنی توتال و شل به ایران باشد.
مجله ساندی تایمز در همان گزارشی که در ابتدا از آن یادکردیم نیز آورده است: پس از انقلاب ایران، برادران هندوجا واسطهای برای بازگرداندن سرمایههای ازدسترفته شرکت خطوط هوایی ایالاتمتحده آمریکا در ایران بودند تا جایی که آنها با حجتالاسلام رفسنجانی رئیس پرقدرت مجلس ایران تماس گرفتند و توانستند سرمایههای این شرکت آمریکایی را به صاحبان آن بازگردانند و حق دلالی هنگفت خود را نیز از آن کسر کنند.
این کمپانی در ایام پس از انقلاب بهواسطه تحریم و جنگ کمکم تلاش میکند از طریق افراد نزدیک به خود در درون مسئولان دولتی، کانالهای ویژهای برای تجارت با ایران باز کند و حتی انحصار برخی مراودات تجاری با ایران را هم در حوزه انرژی و هم برخی مواد غذایی ایجاد کند.
این کمپانی بزرگ اقتصادی که در قریب بهاتفاق منابع غیررسمی به عنوان یکی از دلالان بزرگ اسلحه در جهان نیز شناخته میشود و حتی چندین پرونده قضائی نیز برای آنها در کشورهای مختلف بازشده است، در اواخر جنگ تحمیلی و در دوران سازندگی تلاش میکند روابط فوق استراتژیکی را با دولت ایران برقرار کند و جایگاه خود را تا جایی ارتقا بخشد که دولت از بند جنگ رهاشده در ایران برای توسعه مراودات بینالمللی بهعنوان یک تسهیلکننده بزرگ روی آنها حساب ویژهای باز کند.
هندوجا در این سالها واسطه اصلی برای همکاری کمپانیهای نفتی بزرگ غربی ازجمله British Petroleum و Shell میشود و همزمان تلاش میکند خود رؤسا وارد همکاری با بخشهای مختلفی از اقتصاد ایران چون ریل و راهآهن ایران، بنادر، میادین نفتی و گازی و حتی مواد غذایی با ایران شود.
مراودات خانواده هندوجا در دوران سازندگی رو به گسترش میگذارد و چنانکه از خاطرات رئیسجمهور وقت برمیآید آنها واسطه مهمی برای تثبیت روابط خارجی بهویژه با انگلیسیها میشوند.
در خاطرات هاشمی رفسنجانی در تاریخ شنبه 20 مرداد 1369 آمده است: ظهر آقایان (سیروس) ناصری و (علی) خرم آمدند و گزارش مذاکرات ژنو را دادند پیشرفتی نداشته و عکسالعمل صدام در مقابل نامه ارسالی هنوز نرسیده است. گفتند هندوجا مراجعه کرده که امریکا و انگلیس تصمیم بر حذف صدام گرفته و روی جانشین او توافق کردهاند. پیشنهاد داشته که روابط انگلیس و ایران بهزودی برقرار شود و خواسته که قبلاً (راجر) کوپر آزاد شود.
برادران هندوجا که در آن ایام صاحب شرکتهای گوناگون بینالمللی بوده و از روابط آشکار و پنهان خود در ایران و انگلستان برای ارتقاء جایگاه بینالمللی خود استفاده میکنند بهتدریج به شریک دیپلماتیک ایران نیز تبدیل میشوند و با کمک برخی دیپلماتهای ایرانی آن روزهای وزارت خارجه به واسطهای برای تقویت مناسبات غیررسمی دولتهای سازندگی و اصلاحات با کشورهای غربی بهویژه انگلیس و آمریکا تبدیل میشوند.
در اوایل سال 78 اما هیئت بزرگ و البته مرموزی از مجموعههای بزرگ اقتصادی و تجاری بینالمللی در سکوت خبری به ایران وارد میشوند سکوتی که شاید هرگز در رسانههای ایران باز نشد و محتوای حضور آنها در ایران مشخص نگردید.
عبدالله شهبازی در این خصوص به تحقیقات خود بر روی کارتلها و لابیهای بزرگ صهیونیستی در جهان اشاره میکند و مینویسد: رابرت گراهام، یکی از ترتیبدهندگان سفر هیئت فوق، به خبرگزاری فرانسه گفت: «این مهمترین مأموریت از این نوع از زمان انقلاب اسلامی است.» این هیئت با مسئولین وزارت نفت، سازمان برنامهوبودجه، سازمان مناطق آزاد، اتاق بازرگانی و بخش خصوصی ایران دیدار خواهد داشت.
شهبازی در ادامه با تأکید بر اینکه هندوجا مهمترین واسطه حضور این گروه تجاری در ایران است، مینویسد: هرچند نهادهای رسمی دولتی ایران اسامی شرکتهای عضو هیئت فوق را بهطور کامل اعلام نکردند، ولی خبرگزاریهای خارجی اسامی را اعلام نمودند. فرانس پرس از بانک بارکلی، گروه فضایی- دفاعی انگلیس، شرکت مارکونی، شرکت نفت انگلیس- بورنئو، و کمپانی رویال داچ شل بهعنوان مهمترین اعضای این هیئت یاد کرد. کمپانی مالی کلینورت بنسون، از سرشناسترین کمپانیهای وابسته به سرویس اطلاعاتی بریتانیا (ام. آی. 6)، سفر هیئت فوق را ترتیب داده بود. من، به عنوان تنها پژوهشگر ایرانی که تا آن زمان قریب به هشت سال بر روی پیوند کمپانیهای صهیونیستی با ایران کار کرده و اسناد فراوانی را در این رابطه دیده بودم، حیرتزده متوجه شدم که این همان شبکهای است که به خوبی میشناسم؛ همان شبکه مافیایی که در دوران سلطنت محمدرضا پهلوی سِر شاپور ریپورتر دلال و کارگزار اصلی آن در ایران بود و در جهان به عنوان مهمترین کانون اقتصادی و مالی صهیونیستی شناخته میشود.
برای اشاره به بخشی از مراوداتی که مجموعه شرکتهای متعلق به خانواده هندوجا با دولتهای سازندگی و اصلاحات داشتهاند شاید اشاره به چند خبر منتشر شده در رسانه های داخلی و خارجی کشور کافی باشد و بتواند نمای خوبی از عمق مراودات تجاری این شرکت ها با دولتهای ایران را بازگو نماید. چنانکه خبر حضور آنها در فاز 12 پارس جنوبی و یا خبر تفاهم بزرگ شرکت آشوک لیلاند با ایران سال 2004 خبر به صورت گسترده در رسانه ها بازتاب داشت. خبری که در آن به تفاهمنامه ساخت، مالکیت بهرهبرداری و واگذاری (BOOT) بندر چابهار با سازمان بنادر و کشتیرانی ایران اشاره شد و یا همچنین خبر قرارداد دیگری برای ساخت راه آهن چابهار-بم (فهرج) به ارزش 600 میلیون دلار که آنهم به صورت گسترده منتشر شده بود.
حضور برادران هندوجا در ایران در دوران دولت نهم و دهم و با تغییرات گستردهای که در وزارتخانههای اقتصادی و همچنین مسئولین وزارت خارجه پدید آمد اندکی تضعیف شد و هرچند که هرگز قطع نشد اما رو به کمرنگی گذاشت.
با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال 92 که زمینهساز بازگشت مسئولان اقتصادی و سیاست خارجی دوران سازندگی و اصلاحات به سطح اول مسئولین اجرایی کشور شد، نام و نشان خانواده هندوجا و شرکتها، بانکها و مجموعههای اقتصادی وابسته به آنها نیز مجدداً به میان اخبار رسانههای کشور بازگشت. چنانکه در جریان مذاکرات هستهای، نام "دوستان ایرانی" این دلالان بزرگ بینالمللی بهدفعات به گوش رسید و چهرههای مرتبط با آنها در محافل مختلف دیپلماتیک از ژنو تا وین و لندن مشاهده شدند.