راه‌حل‌های فنی ایران در مدتی کوتاه پیدا شد
همانطور که پیش‌بینی می‌شد، طرف ایرانی اغلب راه‌حل‌هایی را پیشنهاد می‌داد که برای تخفیف بار اجرای تعهدات یا کاهش ملزومات مورد نیاز برای کاهش زیرساختهای هستهای طراحی شده بود. اما آمریکا و طرف‌های مذاکره‌کننده اصرار داشتند که نتایج دقیقاً مطابق با برجام باشد و حاوی مرحله‌ای برای اجرای دقیق آن در آینده باشد. در طیف وسیعی از مسائل که احتمالاً موجب ایجاد بن‌بست شدند و اساساً روز اجرای برجام را به تأخیر انداختند، ایران رویکرد عملگرایانه‌ای را در پیش گرفت و یکسری راه‌حل‌های فنی در یک بازه زمانی نسبتاً کوتاه پیدا شد؛ از جمله این مسائل می‌توان به میزان سانتریفیوژهایی که باید از رده خارج می‌شد، جابجایی اورانیوم غنیشده 20 درصد، و توافق بر سر ویژگی‌ها و ارزش‌های کارآمد سانتریفیوژهای پیشرفته اشاره کرد.
در واقع در برخی موارد، راه‌حل‌هایی برای اصلاح و تکمیل برجام پیدا می‌شد. به عنوان مثال، ایران کم و بیش با روشن کردن موضوع صفحات سوخت برای راکتور تحقیقاتی تهران موافقت کرد، حتی قبل از اینکه این سوخت برای راه‌اندازی راکتور مورد استفاده قرار بگیرد، اورانیوم غنیشده 20 درصد از صفحات سوخت قابل استخراج نبود و آماده استفاده در ساخت سلاح‌های هستهای بود.
تصویب به موقع مسائل اجرایی و پیگیری دقیق تعهدات از سوی ایران در 6 ماه اخیر، به خوبی حاکی از اجرای برجام در آینده است. البته، تا روز اجرای برجام، وقتی هدف مهم ایران از برداشته شدن تحریمها مشخص شد، ایرانیها از حداکثر انگیزه برای ارائه بهترین رفتار برخوردار بودند. یکی از نگرانی‌های آمریکا در جای دیگر این است که رفع تحریمها ـ که شامل برگرداندن غیرقابل بازگشت حدود 100 میلیارد دلار از دارایی‌های بلوکه شده تهران نیز می‌شود ـ انگیزه ایران را در آینده برای حل مسائل ساختاری و رعایت دقیق تعهداتش در برجام کاهش خواهد داد.
اگرچه، حامیان توافق معتقدند که، حتی بعد از روز اجرا و توقف تحریمها، ایران به شدت به انگیزه پایبند بودن به تعهدات خود ادامه خواهد داد. تهران میداند که اختلافات در توافق میتواند نگرانیهایی در جامعه تجاری بین‌المللی درباره بازگردانی احتمالی تحریمها ایجاد نماید - که میتواند منافعی را که بعد از روز اجرا در حال تأمین شدن بود، متوقف کرده یا معکوس نماید. بخصوص به دلیل قیمت پایین نفت و چالشهای اقتصادی بزرگ در دوره آتی، رهبران ایران تمایل ندارند تا دستاوردهای ناشی از رفع تحریمها را در معرض خطر قرار دهند.
یک شروع خوب: قلب راکتور اراک پر از سیمان است!
تنها زمان میتواند بگوید که آیا ایران به ملاحظه مزایای انجام تعهدات برجام، به دقت ادامه خواهد داد یا خیر. اما در حال حاضر، روشن است که توافق هستهای شروعی امیدوارکننده داشته است. با توجه به کاهش چشمگیر میزان ظرفیت غنی‌سازی، مدت زمانی که ایران برای تولید مقادیر کافی اورانیوم غنیشده به منظور ساخت یک بمب نیاز دارد، حداقل به یک‌سال افزایش یافته است. غنی‌سازی از این پس در مجموعه زیرزمینی فوردو که به یک مرکز تحقیقات هستهای تبدیل می‌شود، انجام نمی‌گیرد. راکتور آب سنگین اراک، که الان هسته اصلی آن با سیمان پر شده است، دیگر قادر به تولید پلوتونیوم در سطح تسلیحاتی نیست. و ایران هم‌اکنون در حال اِعمال مفاد نظارت‌های پیشرفت? پروتکل الحاقی، با افزایش حضور آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در صحنه، نصب مدرنترین امکانات نظارتی و نظارت بیسابقه بر تمامی زنجیره تأمین اورانیوم و سانتریفیوژ است.
اما هر چند که شش ماه گذشته قابلتوجه بوده، اهدافی که تا به امروز بدست آمده فقط یک شروع است. زیرساختهای هستهای ایران از راه‌های مهمی کاهش داده شده یا اصلاح شده‌اند، اما اجرای [تعهدات] یک فرایند مداوم است:
· سطوح اورانیوم غنیشده و سانتریفیوژهای کاهش‌یافته بایستی حفظ شود،
· محدودیت‌ها در زمینه تولید سانتریفیوژ و تحقیقات و توسعه باید اِعمال شود،
· راکتور اراک باید بازطراحی شود،
· مجموعه فردو باید تبدیل شود،
· واردات پیشنهادی برای برنامه صلحآمیز هستهای ایران باید مورد بررسی قرار بگیرد و توسط کانال تهیه و خریداری مورد تأیید قرار بگیرد و
· کمیسیون مشترک بایستی اختلاف در اجرا را در میان سایر وظایف، بیان کند.
تاکنون که روند خوب پیش رفته است. اما در مسیر اجرای کارآمد و پایدار برجام، چالشهای جدی وجود دارد.
حتی اگر تمامی طرفها به تعهدات خود در برجام پایبند باشند، موضوعات اختلافی [دوباره] ظاهر می‌شوند. علیرغم جزئیات تفاهم که در برجام آمده و متعاقباً قبل از روز اجرا لحاظ شده، طرفین به ناچار در آینده با ابهامات و اختلافاتی در تفسیر [برجام] مواجه خواهند شد. در چنین شرایطی، انتظار میرود که ایرانیها مرزهای توافق را بررسی کرده، و برای منافع حاشیهای خود تلاش نمایند. اقدامات ایشان از طرف سایر اعضاء، حال نقض برجام از سوی آنها عمدی بوده باشد یا نه، در تضاد با برجام در نظر گرفته خواهد شد.
لازم است تا همه طرفها نگرشی مبتنی بر عدم بردباری در قبال عدم- توافق اتخاذ نمایند. که به معنی مقابله با مشکلات بالقوه توافق است اگرچه این مسائل، کوچک، مقطعی و در اولین مراحل ممکن باشند. حال می‌خواهد مشکل یک تلاش عمدی [از سوی ایران] جهت تقلب باشد که باید متوقف شود ـ یا می‌خواهد یک سوء تفاهم واقعی یا تفاوت در تفسیر باشد که باید رفع شود ـ در هر صورت طرفها باید دنبال حل مشکلات توافق باشند قبل از اینکه این مشکلات به حدی بزرگ شوند که حفظ برجام را زیرسؤال ببرد. این مسأله نیازمند به این است که طرفها نوعی رویکرد عملگرایانه را از خود نشان دهند که آنها را به روز اجرا برساند و نیز آنها را نسبت به تضمین پیروی کامل از توافق هستهای و حفظ این توافق در مسیر خودش، متعهد باقی نگه دارد.
